Εντεύθεν επί το των λόγων έδαφος͵ τας Αθήνας

Εντεύθεν επί το των λόγων έδαφος, τας Αθήνας

   

   Συνεχίζουμε τη σειρά των άρθρων μας σχετικά με την αντιμετώπιση της εθνικής παιδείας από τους Πατέρες της Εκκλησίας. Σημειώνουμε για ακόμη μια φορά πως οι Πατέρες ήταν αρνητικοί στην Αρχαία Ελληνική θρησκεία, στην Ειδωλολατρία, κι όχι στους Αρχαίους Έλληνες και στη ρητορική τέχνη.

Στο σημερινό άρθρο θα δούμε τις απόψεις του Γρηγορίου Ναζιανζηνού σχετικά με την Ελληνική παιδεία καθώς και τις συναναστροφές του κατά τη διάρκεια των Σπουδών του στην Αθήνα.

Ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός είναι λάτρης, όπως τουλάχιστον δηλώνει ο ίδιος, των ένδοξων λόγων που παρήγαγαν η Ανατολή και η Δύση.

«Μούνον εμοί φίλον έσκε λόγων κλέος, ους συναγείραν Ανατολίη τε δύσις τε και Ελλάδος εύχος Αθήναι». Βίβλος Β', Έπη Ιστορικά, Τομή Α'. ΠΕΡΙ ΕΑΥΤΟΥ. PG 37,977A.

Για να μάθει αυτούς τους Ένδόξους λόγους έρχεται στην Αθήνα στον τόπο των λόγων  ως φοιτητής μαζί με τον Μ.Βασίλειο. Λέγει χαρακτηριστικά  πως η Αθήνα είναι το «καύχημα της Ελλάδας» και το «έδαφος των λόγων». Στα έδρανα των φιλοσοφικών σχολών του 4ου αιώνα κάθονται δίπλα - δίπλα εθνικοί και χριστιανοί που σπουδάζουν τη θύραθεν παιδεία και την τέχνη του λόγου.

«Εντεύθεν επί το των λόγων έδαφος͵ τας Αθήνας͵ υπό του Θεού πέμπεται και της καλής περί την παίδευσιν απληστίας͵ Αθήνας τας χρυσάς όντως εμοί και των καλών προξένους είπερ τινί».Eις τον Μέγαν Βασίλειον.Επιτάφιος.
 

Ο θαυμασμός του για τους έξωθεν λόγους είναι τόσος που δεν διστάζει να αποκαλέσει τον Πλάτωνα «μελισταγή»!

«Καν την Πλάτωνος γλώσσαν, η μελισταγής Έστι τε και νομίζετ’ανθρώπων γένει». GREGORI THEOL. CARMINUM LIBER I.THEOLOGICA.PG 37,683A.

Δεν διστάζει να ομολογήσει πως: Τη γλώσσα μας πρώτα την εκπαιδεύσαμε με τους έξωθεν λόγους και έτσι γλυκάναμε την πικρή και άποτη πηγή Μερρά με το ξύλο της ζωής.

«Επεί  δε οι λόγοι το πολεμούμενον, και η περιττή και επίφθονος γλώττα, ην εν τοις έξωθεν παιδευθείσαν λόγοις, τοις θείοις εξευγενίσαμεν, και την πικράν και άτοπον Μερράν τω της ζωής ξύλω κατεγλυκάναμεν, πεπόνθατέ τι πάθος ικανώς ελευθέριον τούτο στέργετε, δι ο πολεμούμεθα». Εις εαυτόν και προς τους λέγοντας επιθυμείν αυτόν της καθέδρας Κωνσταντινουπόλεως, PG 36,269BC.

Το κέρδος του Γρηγορίου από την εκμάθηση των λόγων αυτών, της εθνικής παιδείας ή αλλιώς των έξωθεν λόγων, δεν περιορίζεται μόνον στη σύνταξη ενός «κομψού» λόγου προς απαγγελία σε κάθε περίσταση, αλλά επεκτείνεται στη συνδρομή και στην κατανόηση του Αγιογραφικού λόγου. Έτσι αλληλογραφώντας με τον Φιλάργιο, ο οποίος ήταν κάτοχος αμφότερων των παιδεύσεων (Χριστιανικής και Εθνικής) και παράλληλα εκπαιδευτής άλλων, ο Γρηγόριος θυμάται τους κοινούς κόπους και τους κοινούς «των λόγων ιδρώτας», τους κοινούς διδασκάλους που είχαν.

«Οίον έπαθον και νύν επί τοις σοις γράμμασιν. Ομού τε γάρ ανέγνων τόπρόγραμμα τής επιστολής͵ το γλυκύ μοι πράγμα και όνομα͵ τον Φιλάγριον͵ και πάντα μ ἀθρόως υπεισήλθε τα ποτε τερπνά͵ αι πόλεις͵αι διατριβαί͵η τράπεζα͵ η πενία͵ τά τής ερατεινής ομηλικίης͵ ο φησιν Όμηρος͵ η παίγνια͵ η σπουδάσματα͵ οι των λόγων ιδρώτες͵ οι κοινοί παιδευταί, το τών ελπίδων ύψος͵πάντα όσα αν είποι τις των τηνικαύτα καλών͵ οίς εγώ χαίρω διαφερόντως και μεμνημένος». Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, Epistola XXX, PG 37, 65 C

Πάντα επήλθες δηλαδή τη διανοία όσα ημέτερα, όσα αλλότρια, ως ανήρ πεπαιδευμένος εν αμφοτέροις και παιδευτής άλλων͵ και εκ πάντων σεαυτώ συνελέξω το τής ανθρωπίας φάρμακον. PG 37, 69 CD.

Στη συνέχεια μνημονεύει μια συνάντηση που είχε με τον Φιλάργιο που από κοινού προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν τον οβ' ψαλμό. Στην προσπάθεια τους αυτή να κατανοήσουν τον οβ' ψαλμὸ ο Γρηγόριος αντλούσε εξηγήσεις όχι μόνον από τους δικούς μας λόγους τους Χριστιανικούς «ημέτερους» αλλά και από τους εθνικούς «εκ των έξωθεν».

«Εγώ μεν εξηγούμην σοι τον οβ' ψαλμὸν (συ γαρ εκέλευες, και αντιλέγειν ουκ ην), εν ω Δαβίδ ιλιγγιά και ασχάλλει προς τους κακούς ευθηνούντας. Και͵ ως οίόν τ ἦν͵ είλκον τήν εξήγησιν προς το πάθος͵ εκ τών ημετέρων͵ εκ τών έξωθεν ταύτα φιλοσοφών͵ ως ανδρί πεπαιδευμένω και τοσούτω διαλεγόμενος͵ και άμα του Πνεύματος ούτω φέροντος και του αλγείν παραθήγοντος͵ ουδέν γαρ του πάσχειν ευρετικώτερον». PG 37, 75A.

Οι Πατέρες αναφερόμενοι στους «έξωθεν λόγους» δεν περιορίζονται μόνο στο περιεχόμενο τους αντλώντας ο,τι είναι χρήσιμο, αλλά τους ενδιαφέρουν τα κείμενα αυτά ταυτόχρονα ως μορφή και ως παιδευτική δύναμη μέσω του λόγου.