Μανουήλ Γεδεών, Κανονικαί Διατάξεις (Περί των αγίων εικόνων και της προσκυνήσεως των αγίων)

ΣΛΗ' (ΣΜΖ') ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ ΙΕΡΕΜΙΟΥ

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΕΙΣ ΕΓΓΛΙΤΕΡΑΝ

ΠΕΡΙ ΕΝΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ 

Αυτή η επιστολή επεκυρώθη από τη Σύνοδο του 1672, υπεγράφει το 1723 από τους Τέσσερεις Πατριάρχες της Ανατολής, και την δημοσιεύει ο Μανουήλ Γεδεών στις Κανονικές διατάξεις του στον Β' Τόμο. Εμείς αντλήσαμε εκείνο το μέρος της που αφορά τη θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας περί των Εικόνων με σκοπό να δείξουμε για μία ακόμη φορά πως κάμουν λάθος όσοι ισχυρίζονται ψευδώς ή αμαθώς, ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία προσκυνάει λατρευτικώς τις εικόνες. Επισημαίνεται δε αυτό πολλές φορές μέσα στο κείμενο, πως εμείς τις εικόνες τις προσκυνάμε τιμητικώς και όχι λατρευτικώς.

Το κείμενο είναι σε ελεύθερη μετάφραση.

Τόμος Β', σελ.431

Ερώτησις γ'.

Περί των αγίων εικόνων και της προσκυνήσεως των αγίων πώς οφείλομεν φρονείν;

Απόκρισις.

Των άγιων όντων και ομολογούμενων παρά της Καθολικής Εκκλησίας πρεσβύτερων, κατά τον τρόπο που έχει διατυπωθεί στο όγδοο κεφάλαιο, καιρός να ειπωθεί ότι τιμάμε τους Άγιους, ως φίλους Θεού, και ως να προσεύχονται για μας στον Θεό των όλων. Τους τιμάμε αυτούς διττώς. Καθ’ένα μεν τρόπο την Μητέρα του Θεού Λόγου, τον οποίον τον λέγουμε και υπερδουλικόν. Εάν είναι αληθώς δούλη του μόνου Θεού η Θεοτόκος, αλλά και Μήτηρ ως τον ένα της Τριάδος γεννήσασα σαρκικώς, ένεκα τούτου υπερέχει ασυγκρίτως πάντων των Αγγέλων και των Αγίων, διά τούτο και υπερδουλικήν προς την Θεοτόκο απονέμουμε την προσκύνηση. Κατά δεύτερον δε τρόπον, τον οποίο και δουλικόν ονομάζουμε, προσκυνούμε, δηλαδή τιμάμε τους αγίους Αγγέλους, αποστόλους, προφήτας, μάρτυρας, και απλώς πάντας τους άγιους.

Τόμος Β', σελ.432

Προς τούτους προσκυνάμε και τιμάμε το ξύλον του τίμιου και ζωοποιού Σταυρού, στο οποίο ο Σωτήρ το κοσμοσωτήριον πάθος ειργάσατο, και τον τύπο του ζωοποιού Σταυρού, την εν Βηθλεέμ φάτνη, δια της οποίας από την αλογία ελευθερωθήκαμε, τον τόπον του Κρανίου, τον ζωηφόρο Τάφο, και τα λοιπά άγια προσκυνήματα · τα ιερά ευαγγέλια και τα ιερά σκεύη, δι’ αυτών η αναίμακτος θυσία επιτελείται· ετήσιες μνήμες και εορτές, και με θεία ιδρύματα (ιερούς Ναούς) και με αναθήματα τους αγίους γεραίρομεν και τιμώμεν.

Έπειτα δε και την εικόνα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, και της Υπεραγίας Θεοτόκου, και πάντων των αγίων, προσκυνούμε και τιμάμε και ασπαζόμαστε, ναι μην και των αγίων αγγέλων, επειδή φανερώθηκαν σε μερικούς από τους προπάτορες και στους προφήτες. Ζωγραφίζουμε δε και το Άγιο Πνεύμα όπως ακριβώς φάνηκε, εν είδει περιστεράς.

Εάν κάποιοι μας λέγουν ότι πέφτουμε στην ειδωλολατρία, επειδή προσκυνούμε τους αγίους και τις εικόνες τους και τα λοιπά, εμείς το θεωρούμε αυτό που λέγουν ως μάταιο και αδρανές. Εμείς μόνο τον Τριαδικό Θεό λατρεύουμε και κανέναν άλλον. Τους αγίους τους τιμάμε διττώς. Πρώτον μεν κατά την αναφορά προς τον Θεό, επειδή ένεκα του Θεού τους τιμάμε. Και καθ' εαυτούς, διότι είναι ζωντανές εικόνες του Θεού. Το δε καθ’ εαυτούς ορίζεται ως ότι δουλικόν. Τις δε άγιες εικόνες, σχετικώς, επειδή η τιμή της εικόνας στο πρωτότυπο διαβαίνει. Αυτός που προσκυνάει την εικόνα διά της εικόνας το πρωτότυπο προσκυνάει, και η δόξα δεν μοιράζεται ούτε και σχίζεται μεταξύ εικόνας και εικονιζόμενου, αλλά και εδώ γίνεται όπως στον βασιλικό πρέσβη, που τιμώντας τον πρέσβη τιμάς τον ίδιο τον βασιλιά.

Αυτά μερικοί τα λαμβάνουν ως σύσταση καινοτομίας απέναντι στην Αγία Γραφή, αλλά ο ισχυρισμός τους δεν τους βοηθάει, όπως νομίζουν, διότι τα όσα λέγουμε συμφωνούν με την Αγία Γραφή. Εμείς όταν αναγινώσκουμε τη Θεία Γραφή, εξετάζουμε καιρό και πρόσωπο, παράδειγμα και αιτία, και έτσι βλέπουμε τον Θεό άλλοτε να λέει "ου ποιήσεις σ’ εαυτώ είδωλον, ούτε ομοίωμα, ουδέ προσκυνήσεις, ουδέ λατρεύσεις αυτοίς"· και άλλοτε να προστάζει να φτιάξουν Χερουβίμ, άλλοτε βόας και λέοντας ώστε και γινόμενα μέσα στο Ιερό τα βλέπουμε.

Τόμος Β', σελ.433.

Αλλ’ως ελέχθη, τον καιρό και τα λοιπά βλέποντας της ορθής περί τούτων δόξης επιτυγχάνουμε. Και το «ου ποιήσεις σ’εαυτώ είδωλον, ουδέ ομοίωμα, ως το ίδιο με το «ου προσκυνήσεις θεούς αλλότριους» το θεωρούμε σαν να λέει μην λατρεύσεις τα είδωλα. Έτσι λοιπόν επικράτησε στην Εκκλησία η συνήθεια από τον καιρό των αποστόλων να προσκυνάμε σχετικώς τις άγιες εικόνες και η λατρεία μόνον στον Θεό να διασωθεί,αλλά και ο Θεός να μην φαίνεται να λέει αντίθετα πράγματα προς τον εαυτό του. Συνεπώς της μόνης υπαρχούσας εντολής περί της ειδωλολατρίας , ευρίσκουμε και Χερουβιμ κατασκευασμένα και τιμώμενα και προσκυνηθέντα, αλλά και είδη, δηλαδή ομοιώματα, εξαιτίας της φανέρωσης των αγγέλων σε μερικούς ανθρώπους.

Σ’ αυτούς δε που λέγουν πως δεν πρέπει να προσκυνούμε τις εικόνες των άγιων, εμείς πιστεύουμε πως μάλλον βοήθεια αποκομίζουμε προσκυνώντας τους άγιους, επειδή οι άγιοι αγωνιστικώς διαλεγόμενοι στρεφόντουσαν, και κατά αυτών που προσκυνάνε λατρευτικώς τις εικόνες, και κατά αυτών που φέρνουν στην Εκκλησία τις εικόνες των τεθνεώτων συγγενών τους. Όλους αυτούς που τα κάνουν αυτά τους υπέβαλλαν σε ανάθεμα οι άγιοι, διότι δεν προσκυνούσαν με ορθό τρόπο τους αγίους και τις εικόνες, τον Σταυρό και τα λοιπά, όπως ελέχθη, όπου μάλιστα, και από του καιρού των αποστόλων υπήρχαν οι άγιες εικόνες στην Εκκλησία και προσκυνούνταν από όλους τους πιστούς, αλλά και πολλοί από αυτούς κήρυξαν και ζωγράφισαν, και μαζί μ’αυτούς και η αγία έβδομη οικουμενική Σύνοδος καταισχύνει κάθε βδελυρία των Αιρετικών.

Επειδή σαφέστατα μας δίδουν να καταλάβουμε πως πρέπει να προσκυνάμε τις άγιες εικόνες, και τα προλεχθέντα άνωθεν, αναθεματίζει (η Εκκλησία ή η Σύνοδος) και σε αφορισμό υποβάλλει αυτούς που προσκυνούν λατρευτικώς τις εικόνες, όπως αναθεματίζει και αυτούς που λέγουν πως πέφτουν σε ειδωλολατρία οι ορθόδοξοι επειδή προσκυνούν τις εικόνες.

• Αναθεματίζουμε κι εμείς μαζί με τους αγίους, όλους όσους προσκυνούν λατρευτικώς, ή άγιον, ή άγγελον, ή εικόνα, ή Σταυρό, ή λείψανο αγίων, ή ιερό σκεύος, ή Ευαγγέλιο, ή οτιδήποτε άλλο από όσα υπάρχουν στον ουρανό και στη γη και στη θάλασσα. 

Αναθεματίζουμε όσους δεν προσκυνάνε τις εικόνες και λέγουν ότι η προσκύνηση των εικόνων είναι Εικονολατρία,και δεν τιμάνε το Σταυρό, τους άγιους όπως η Εκκλησία μας παρέδωσε.Kαι τους αγίους και τις άγιες εικόνες προσκυνάμε κατά τον τρόπον που ελέχθη, και τις ζωγραφίζουμε για καλλωπισμό των Ναών, και για να είναι βιβλία των αμαθών, και προς μίμηση και ανάμνηση των αρετών των αγίων, και προς έρωτος αύξηση, και προς εγρήγορση του να επικαλούμαστε τον μεν Κύριο ως δεσπότη και Πατέρα, τους δε αγίους ως δούλους μεν εκείνου, ως βοηθούς δε και μεσίτες δικούς μας.Αλλά οι δε αιρετικοί και την προσευχή των ευσεβών προς τον Θεόν κακίζουν, έπειτα, δεν γνωρίζουμε εάν κατηγορούν μόνον την προσευχή των μοναχών.

Τα σχόλια είναι περιττά για ένα τέτοιο κείμενο. Η σαφέστατη διάκριση της προσκυνήσεως σε λατρευτική και τιμητική, αλλά και η ομολογία ότι μόνον τον Τριαδικό Θεό λατρεύουμε, δεν αφήνει καμία μομφή για την Πίστη των Ορθοδόξων. Από την άλλη, η ρητή ομολογία πως αναθεματίζει όλους όσους προσκυνούν τις εικόνες με εσφαλμένο τρόπο (λατρευτικώς) και όχι με τον σωστό τρόπο (τιμητικώς) διώχνει κάθε υπόνοια περί ειδωλολατρίας.

Περισσότερη και εις βάθος ανάλυση περί της τιμητικής προσκύνησης των Εικονιζομένων υπάρχει στο Σύνταγμα κατά Στοιχείον του Μ. Βλάσταρη και στα Πρακτικά της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου
_________________________________________

Σημείωση: H επιστολή αύτη μετεγράφη από του Κώδικος του Φωτίου Κυπρίου, φέρουσα δε χρονολογίαν τον μήνα σεπτέμβριον του 1723, και διαφοράς τινάς γραφής, ου παραλλάττούσας την έννοιαν, στερουμένη δε και του ονόματος του πατριάρχου Αλεξανδρείας, εξετυπώθη τω 1840, εν Πετρουπόλει, συν τοις γράμμασι τοις αφορώσιν εις την της διοικούσης αγιωτάτης ρωσσικής Συνόδου σύστασιν, υπό τίτλον: " Τα του ευσεβεστάτου βασιλέως και των αγιωτάτων πατριαρχών γράμματα" κ.τ.λ. Μετά την επιστολήν κείται μακρά δογματική διδασκαλία προς τους Κληρικούς της Μ.Βρεττανίας, ης η σπουδή ανήκει εις την Συμβολικήν της ορθοδόξου Εκκλησίας. Εν τέλει της εκθέσεως της πίστεως, κείνται αι εξής τρείς κανονικάι ερωτήσεις των Άγγλων.


Μελέτη: Ερευνητής
Επιμέλεια: Σοφία Ντρέκου
Πηγή: thematorthodoxtheolog.blogspot.gr

Συνεχίζεται: Όρια της προς ετεροδόξους εκκλησιαστικής συγκαταβάσεως.